LEFKOŞA TÜRK LİSESİ’NİN TARİHÇESİ
1860 yılında zamanın ileri gelenleri, Türkiye’de açılan rüştiyeler gibi bir rüştiye mektebinin Kıbrıs’ta da açılmasını gündeme getirdiler.
İlkokuldan sonra orta eğitimin ilk basamakları veya ilkokulun ikinci kademesi olan rüştiye, 1862 yılında Lefkoşa’da Ayasofya civarında günümüzde Halk Sanatları Atölyesi olarak kullanılan binanın yerinde bulunan iki katlı bir binada açıldı.
BEŞ SENELİK İDADİ
Kıbrıs gençliğinin seçkin isimlerinden Kadızade Faik Bey ve o dönemde “Kıbrıs” adı ile yayın yapan gazetenin sahibi Küfizade Asaf Bey’in, Kıbrıs Türk maarifinin yeniden ıslahı yolunda yaptıkları girişimler sonucu, Maarif Encümeni tarafından konu görüşülerek 14 Kasım 1896 tarihinde mecvut rüştiye sınıflarına iki sınıf daha eklenerek beş senelik idadi açılmasına karar verildi. Karar, Maarif Müdürü Mr. Spencer tarafından Vali Sir Valter Sandel’e sunularak onaylatıldıktan sonra idadi binasının inşası için Mr. Spencer, Müftü Hacı Ali Rıfkı Efendi, Derviş Paşa, Kadızade Ferse Bey ve Küfizade Asaf Bey’den oluşan bir komisyon kuruldu. İnşaat masraflarının bir kısmı Evkaf Dairesi, bir kısmı da hükümet tarafından karşılanarak yeni idadi binası Ayasofya civarında günümüzde Halk Sanatları Atölyesi olarak kullanılan eski rüştiye binasının yerine inşa edildi. Öğretmen kadrosu tamamlanan idadinin açılışı 27 Aralık 1897’de büyük bir kalabalığın katıldığı törenle Vali Sir Valter Sandel tarafından yapıldı. O güne kadar halk tarafından idare edilen ve masrafları karşılanan okul, bundan sonra hükümet tarafından idare edilip, masrafları da hükümet bütçesinden karşılanmaya başlandı.
Vali Sir Valter Sandel, okula yıllık faizi her yıl sınıf birincilerine verilmek üzere £100 (İngiliz lirası) bağışta bulundu. Bu uygulama Maarif Müdürü ve ülke büyüklerinin huzurunda 1950-1951 öğretim yılına kadar devam etti.
1899’da idadi öğretmenliğinden ayrılan Mr. Vedua’nın yerine getirilen Cambridge Üniversitesi mezunu Mr. Thompson, okulun matematik ve İngilizce derslerini veriyordu. 1903 yılında ilkokul ve rüştiye sınıfları için “Elementary Arithmetic Prepared by the Direction of the Government” adlı matematik kitabı 1920 yılına kadar okulda kullanıldı.
1905 yılında hükümetin çıkardığı yeni Tali Okullar Kanunları gereğince yeni bir idare heyeti oluşturuldu. Okulun masrafları Kıbrıs halkından toplanan maarif vergisinin %5’i ile Evkaf ve hükümetin yaptıkları yardımlarla karşılanmaktaydı.
YEDİ SENELİK İDADİ
Evkaf Murahhası ve İdadi Komisyonu’nun doğal üyesi olan İrfan Bey, ilerici bir kişiydi. O dönemde Haydarpaşa İlkokulu (şimdiki Eski Eserler ve Müzeler Dairesi) olan binanın üzerine Evkaf Dairesi’nin yardımlarıyla bir kat daha inşa edilerek okul yedi yıllık idadi derecesine çıkarıldı.
1914 yılında Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla artık Türkiye’den kitap ve öğretmen gelmiyordu. İstiklal Savaşı’nın başlamasıyla durum daha da güçleşti. Bu dönemde okul müdürü olan Müçteba Bey ile okulun tarih öğretmeni Mithat Bey’in okula büyük hizmetleri geçti.
1919’da Türkçe öğretmeni Remzi Bey’in gayreti ile okulda kurulan flüt takımı, bir yıl sonra Evkaf Murahhası İrfan Bey ve Beliğ Paşa’nın maddi yardımları ile okul bandosu olarak hayata geçirildi.
LEFKOŞA SULTANİSİ
1922 yılında idadinin mevcut sınıflarına bir yüksek sınıf daha ilave edilerek Türkiye’deki 12 yıllık sultaniler derecesine çıkarıldı. Bu dönemde yeni tayinlerle öğretmen kadrosu güçlendirildi. 1923 yılında Süreyya Bey’in gayretleri ile okulda izcilik teşkilatı kuruldu.
1924 yılında Türkiye’deki sultanilerin 11 seneye indirilmesiyle Kıbrıs’ta da 11. ve 12. sınıf öğrencileri birlikte mezun edilerek, sultani 11 yıla indirildi.
KIBRIS TÜRK LİSESİ
1925 yılında Kazım Nami Duru’nun müdürlüğü sırasında okulun sultani olan adı liseye çevrildi ve “Kıbrıs Türk Lisesi” oldu. 1928 yılında Mr. Henry’nin müdürlüğü zamanında, idadi binası artık öğrencileri sığmıyordu. Evkaf tarafından Lise’ye verilen senelik 60 İngiliz lirası 1000 liraya çıkartılarak içinde yurt binası da bulunan yeni lise binası inşa edildi.Bugüne kadar çeşitli amaçlar için kullanılan LTL binası günümüzde en son Turizm Dairesi olarak kullanıldı. Evkaf Dairesi’nin maddi katkılarıyla yaptırılan binanın açılışı, 1929-1930 öğretim yılında İngiliz Vali Valter Sandel tarafından yapıldı.
Binanın yurt ve yemekhane kısmı Müsevvitzade İrik Derviş Efendi Vakfı , kütüphanesi Debbağ Derviş Efendi , fizik ve kimya labaratuvarları ise Hafız Vasıf Efendi Vakfı tarafından yaptırıldı. Fakir öğrencilerin giderleri de toplumun ileri gelenleri tarafından karşılanmaktaydı.
1928 yılında Mr. Grand’ın müdür olmasıyla okulun bünyesinde kolej açıldı. Kolej öğretmenliğine de İngiltere’den Mr. Alford getirildi. 1930 yılında Mr. Grand’ın sözleşmesinin bitmesiyle kolej kısmına öğrenci alınmadı ve son öğrencilerini mezun ettikten sonra kolej kısmı kapandı.
KIBRIS İSLAM LİSESİ
Lisenin kolej kısmı İngiliz müdür Harold Wood göreve geldikten sonra 1937 yılında yeniden açıldı ve 1966 yılına kadar devam etti. Mr. Wood göreve gelir gelmez okulun Kıbrıs Türk Lisesi olan ismini Kıbrıs İslâm Lisesi olarak değiştirdi.
Bugünkü LTL, uzun yıllar hep erkek öğrencilerin gittiği bir okuldu. Bu nedenle günlük yaşamda Erkek Lisesi diye söz edilmekle beraber Lise’ye 1937’den yetmişli yılların başına kadar az da olsa kız öğrencilerin de gittiği ve ilerleyen yıllarda kız öğrenci sayısının artarak karma bir okul olduğu kayıtlarında görülmektedir. Okulun kız öğrencisi olmasına rağmen bazı resmi evraklarda “Erkek Lisesi” ifadesine rastlanmaktadır. Okulun 1933-1934 yıllığının ismi “Kıprıs Erkek Lisesi Mecmuası” olarak geçmektedir. Aynı yıllığın ilk sayfasında okulun adından “Kıbrıs Türk Erkek Lisesi” olarak bahsedilmiştir. Okulun eski müdürlerinden Salih Mecit’in okula armağanı olan 1933-1934 öğretim yılına ait okul mecmuasının kapağında ve mecmuanın ilk sayfasına vurulan mühürde “Lefkoşa Türk Erkek Lisesi” yazısı bulunmaktadır. Liseden “Yüksek Orman Mektebi Rektörlüğü’ne” yazılan 28 Ekim 1931 tarihli yazı da “Lefkoşa Türk Erkek Lisesi” mühürü taşımaktadır. Okul, İslâm Lisesi adını aldığı (1936-1950) dönemde de okulun bazı resmi evraklarında isminin içinde “Erkek” kelimesi yer almaktadır.
Rumların başlattığı 1931 isyanının ardından İngiliz baskı yönetimi de başlamış oldu. Özellikle eğitim alanında çıkarılan yasalar, eğitimi İngiliz yönetiminin denetimine veriyordu. 1931 isyanı nedeniyle Kavanin Meclisi hükümet tarafından lağvedildi. Böylece Lise komisyonunda doğal aza olarak bulunan Kavanin Meclisi üyeleri de komisyondan çıkarıldılar. Bundan sonra komisyon üyelerini doğrudan doğruya hükümet atamaya başladı. 1933 Eğitim Kanunu ile de Maarif Encümeni üyelerinin göreve gelmeleri seçimle değil hükümet tarafından atamayla olacaktı. İngiliz yönetiminin eğitimle ilgili aldığı kararlar doğrultusunda ders kitaplarının Türkiye’den getirilmesi yasaklandı. Böylece okulda kitapsız eğitim dönemi başlamış oldu.
1933 yılında İsmail Hikmet Bey’in okula müdür atanmasıyla, lise en değerli müdürlerinden birine kavuşmuş oldu. Hikmet Bey öğrencilerin boş zamanlarını faydalı uğraşlarla geçirmeleri ve okula daha fazla bağlanmaları için okulda çeşitli atölyeler açtı. Ayrıca öğrencilerin ortak çalışma kabiliyetlerinin gelişmesi için okulda ilk defa “Öğrenci Birliği” gene Hikmet Bey tarafından kuruldu.
Lise’nin kolej kısmı İngiliz müdür Harold Wood’un göreve gelmesiyle 1937 yılında yeniden açıldı ve 1966 yılına kadar kolej eğitimi devam etti. Mr. Wood göreve gelir gelmez okulun Kıbrıs Türk Lisesi olan ismini Kıbrıs İslâm Lisesi olarak değiştirdi. Ayrıca okulun bahçesinde bulunan ve Kıbrıs Türk Lisesi’nin baş harflerini temsil eden KTL şeklinde ekilmiş çiçekleri söktürttü ve ulusal günlerin kutlanmasını yasakladı. Lise müdürü İsmail Hikmet Bey’in okulda kurduğu Öğrenci Birliği 1938 yılında müdür Mr.Wood tarafından kapatıldı. Öğrenci Birliği yerine okulda kırmızı, yeşil, mavi isimlerinde birbirine rakip üç ayrı grup kuruldu. Atölyeler kapatıldı ve okul bandosunun aletleri bu dönemde satıldı .
İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması sebebiyle okulun daha güvenli bir yere taşınması düşünüldü ve 1941 yılında Lise Lapta’ya taşındı. Lapta’da iki yıl kaldıktan sonra 1943 yılında okul tekrar Lefkoşa’ya taşındı.
İKİNCİ KEZ KIBRIS TÜRK LİSESİ
1950 yılında son İngiliz müdür Mr. Wood emekliye ayrılarak yerine Yavuz Konnolu okul müdürlüğüne atandı. Bu dönemde öğrenciler arasında milli duygular coşmaya, milli bayramlar açıkça kutlanmaya başlandı. Aynı yıl, okulun Kıbrıs – Lefkoşa İslâm Lisesi olan adı, Kıbrıs Türk Lisesi olarak değiştirildi.
1952 yılında çıkarılan Maarif Kanunu ile Türk Lisesi, Maarif Dairesi’ne bağlanarak “Public Aided Schools” (amme yardımı gören okullar) kapsamına alındı.
Hayri Günden’in müdürlüğü döneminde (1956-1958) kolejin akademik bölümünün müfredat programında gerekli tadilat yapılarak kolej bölümünün Türkiye’deki liselere muadeleti (denkliği) Türkiye Maarif Vekaleti’ne bildirildi ve denkliği onaylandı.
CELAL BAYAR LİSESİ
1958 yılında okulun adı Celal Bayar Lisesi olarak değiştirildi. 1959 yılında ise “Kolej Commercial” kısmı liseden ayrıldı ve Haydarpaşa Ticaret Lisesi adı ile ayrı bir okul olarak eğitim vermeye başladı.
LEFKOŞA TÜRK LİSESİ
Okulun bünyesinde bulunan ortaokul, 1960 yılında ayrılarak Bayraktar Ortaokulu adı altında ayrı bir ortaokul olarak devam etti. Aynı yıl okulun ismi yeniden değiştirildi ve o tarihten itibaren okul, Lefkoşa Türk Lisesi adı ile eğitim ve öğretimine devam etmektedir.
1963 yılında Türkler ve Rumlar arasında çıkan olaylardan dolayı 1964 Ocak ayı sonuna kadar okulda eğitim donduruldu. 1964 Mart ayında sadece son sınıflar için yeniden eğitime başlandı. Bu dönemde LTL öğrenci ve öğretmenleri gündüz okulda iken geceleri yurt savunması için mevzide nöbet tutardı. 1965-1966 öğretim yıllından itibaren okuldaki eğitim ve öğretime sorunsuz devam edildi. LTL günümüzde en büyük ve en köklü lise olarak eğitim ve öğretimine devam etmektedir.